İshal (Diyare) Neden Olur? İshale Ne İyi Gelir?

İçerikler (Gizle-)

İshal (Diyare) Nedir?

Vücuda alınan besinler mide ve ağızdaki enzimler tarafından daha küçük besin öğelerine parçalanarak ince bağırsaklara gönderilir. İnce bağırsaklarda emilen besin bileşenleri, vücut tarafından kullanılmak üzere kan dolaşımına iletilir. Besinlerin vücut tarafından kullanılmayan kısımları atık ya da dışkı olarak tanımlanır ve atıklar ince bağırsaklardan kalın bağırsağa itilir. Kalın bağırsakta dışkının fazla suyu uzaklaştırılır ve geçici olarak rektumda depolanır. Ardından anüs yoluyla vücuttan dışarı atılır.

Normal şartlar altında dışkı serttir ancak nemli yapısı sayesinde kolondan rahatlıkla geçebilir. Dışkının normalden daha gevşek, sulu olması rektumda depolanmasını zorlaştırır ve kolonlardan geçişini hızlandırır. Sık sık dışkılama ihtiyacına neden olan ishal, dışkının sulu ve gevşek halidir.

Vücuda giren yabancı maddeler dışkılama yoluyla dışarı atılır. İshal durumunda bağırsaklarda tahrişe neden olan virüs, bakteri ya da gıda zehirlenmesinden şüphe edilebilir. Genellikle kendiliğinden kısa sürede geçebilir. Ancak bazı durumlarda bağırsak astarı tahriş olur ve iltihaplanabilir. İltihap, bağırsak astarının suyu gıdalardan emmesine engel olarak normalden daha sulu dışkı oluşturmasına neden olabilir. Ağır vakalarda ise bağırsak astarının geçirgenliği bozulur. Bağırsaklardan karın boşluğuna sıvı sızabilir ve geçirgen bağırsak sendromu meydana gelebilir. İshal dört haftadan uzun sürdüğünde, vücuttan yüksek miktarlarda sıvı kaybına neden olur. Sıvı kaybında yaşanan artış vücudun sıvı elektrolit dengesinde bozukluklara yol açabilir. Sodyum, potasyum ve magnezyum gibi hayati fonksiyonlarda görev alan elektrolitlerin kaybı böbrek yetmezliğine neden olabilir.^2,3

İshal (Diyare) Neden Olur?

İshal; akut, kalıcı ve kronik ishal olmak üzere farklı çeşitlere ayrılır. İshal nedenleri, ishalin hangi çeşit olduğuna göre değişiklik gösterir.⁴

Akut ve Kalıcı İshal Nedenleri

Akut ishalin nedeni genellikle belirsizdir ve kendiliğinden birkaç gün içinde geçebilir. Akut ve kalıcı ishalin nedenleri birbirine oldukça benzerdir. Bazı enfeksiyonlar, seyahat nedeniyle değişen hijyenik koşullar ya da yeme alışkanlıkları, akut ve kalıcı ishal nedenleri arasında sayılabilir. Aynı zamanda antibiyotik, bazı kanser ilaçları ile magnezyum içeren antiasitler ishale yol açabilir.⁴

Akut ve kalıcı ishale neden olabilen enfeksiyonlar şunlardır:

• Rotavirüs ve noravirüs gibi virüs çeşitlerinin neden olduğu viral enfeksiyonlar,⁴
• Besinler ya da su yoluyla vücuda giriş yapan shigella, salmonella, escherichia coli gibi bakterilerin neden olduğu bakteriyel enfeksiyonlar,⁴
• Besinler ya da su yoluyla vücuda giriş yapan giardia lamblia, cryptosporidium enteritis, entamoeba histolytica gibi parazitlerin neden olduğu enfeksiyonlar.⁴

Kronik İshal Nedenleri

Akut ve kalıcı ishale neden olan enfeksiyonlar tedavi edilmediğinde kronik ishale yol açabilir. Aynı zamanda gıda intoleransları ve alerjileri, bazı sindirim sistemi hastalıkları ve uzun süre kullanılan bazı ilaçlar kronik ishalin nedenleri arasındadır. Ayrıca apandisit, safra kesesi, karaciğer, pankreas, dalak, ince bağırsak, abdominal cerrahi ya da mide ameliyatları sonrasında kronik ishal gelişme riski yüksektir. Bağırsak florasında değişikliklere yol açan antibiyotiklerin uzun süre kullanımı kronik ishale yol açabilir.⁴

Kronik İshale Neden Olan Gıda Alerjileri ve İntoleransları

• İnek sütü proteini bazı insanlarda alerjiye neden olabilir. İnek sütü ve inek sütü içeren besinler tüketildiğinde ishal yaşanabilir. Benzer şekilde yumurta, deniz ürünleri, tahıl taneleri, soya gibi ürünler de kronik ishale yol açabilir.⁴
• Sütteki laktoz, bazı kişilerin bağırsaklarından emilemez ve laktoz içeren ürünler tükettiklerinde ishal gözlenebilir.⁴
• Meyve şekeri olarak bilinen fruktoz bazı kişilerde alerjik reaksiyonlar oluşturabilir. Meyve ya da meyve suyu tükettikten sonra ishal yaşanabilir.⁴
• Şekersiz şeker ve sakızlarda tatlandırıcı olarak kullanılan sorbitol, ksilitol ve mannitol gibi ürünler bazı kişilerde alerjik reaksiyona neden olarak kronik ishale yol açabilir.⁴

Kronik İshale Neden Olan Sindirim Sistemi Hastalıkları

İnce bağırsaklarda gelişen bakteriyel enfeksiyonlar ile ülseratif kolit, crohn hastalığı, çölyak, irritabl bağırsak sendromu, huzursuz bağırsak sendromu gibi gastrointestinal bozukluklar kronik ishale neden olabilir.⁴

İshal Türleri Nelerdir?

İshal, yaşlı yetişkinler ve ek gıdaya yeni başlayan çocuklarda daha yaygın olarak görülür. Aynı zamanda irritabl bağırsak sendromu, çölyak ya da laktoz intoleransı gibi mide bağırsak problemi yaşayanlar ishal açısından riskli gruplar arasındadır. İshal; akut, kalıcı ve kronik ishal olmak üzere süresi ve şiddetine göre üçe ayrılır:

• En yaygın görülen ishal çeşidi akut ishaldir. Genellikle bir iki gün içerisinde geçebilir ancak sulu olması bulaşıcı ishal belirtileri arasındadır. Kolera, gibi bulaşıcı hastalıkların habercisi olabilir.
• Kalıcı İshal: Dışkıda kan gibi tehlikeli ishal belirtileri ile karakterize olan kalıcı ishal birkaç hafta sürebilir ve dizanteri hastalığına işaret edebilir.
• Kronik İshal: Altta ciddi bir sindirim sistemi problemine işaret eden kronik ishal dört haftadan uzun sürebilir.^2,5

Akut ve kalıcı ishal genellikle hafif etkilere sahip ishal çeşitleridir. Aslında vücudun zararlı mikroorganizma ya da yabancı maddelere karşı gösterdiği doğal bir tepkidir. Bağışıklık sistemi, yabancı maddeyi vücuttan dışarı atmak için kalın bağırsaktan su emilimini azaltarak dışkının geçiş hızını artırır. En kısa sürede yabancı maddeyi vücuttan atmaya çalışır. Kronik ishal ise genellikle ciddi bir hastalığın, alerjinin ya da gıda intoleransının habercisidir.6,7

İshal Belirtileri Nelerdir?

İshalin temel belirtisi dışkının gevşek ve sulu yapıya sahip olmasıdır. Normalden fazla sayıda dışkılamak, tuvalete gitme isteğinde artış, dışkıyı tutmada zorlanma ishalin karakteristik belirtileridir.

Akut İshal Belirtileri

• Rahatsız edici karın krampları,
• Karın ağrısı,
• Mide bulantısı ve kusma,
• Bağırsaklarda gaz ve şişkinlik hissi,
• Yüksek ateş,
• Artan bağırsak hareketleri,
• Tuvalete gitme ihtiyacında artış.¹

Zehirli İshal Belirtileri

Zehirli ishal, özellikle rota virüsün neden olduğu bir ishal çeşididir. Çocukluk döneminde daha yaygın olarak görülse de yetişkinlerde zehirli ishal belirtileri şunlardır:

• Mide bulantısı,
• Kusma,
• Yüksek ateş,
• Baş dönmesi,
• Aşırı halsizlik,
• Koyu idrar rengi,
• İdrara çıkma sayısında azalma,
• Karında ve rektumda şiddetli ağrı.^1,8

Psikolojik İshal Belirtileri

Bağırsaklarda şişkinlik gaz, tuvalete gitme isteğinde artış, sulu ve gevşek dışkılamaya ek olarak aşağıdaki durumlar psikolojik ishal belirtileri arasındadır:

• Baş ağrısı,
• Kas gerginliği,
• Yorgunluk,
• Huzursuzluk,
• Asabiyet,
• Üzüntü,
• Uyku problemleri,
• Seks dürtüsünde değişiklikler.⁹

İshalin en önemli komplikasyonu dehidratasyon yani vücuttan yüksek oranda su ile birlikte elektrolit kaybıdır. Özellikle küçük çocuklarda ishal 24 saat içinde geçmez ve aşağıdaki ishal belirtileri söz konusu ise en yakın sağlık kuruluşuna başvurulması hayati önem taşır:

• Dışkıda kan,
• Enerji eksilmesi nedeniyle aşırı halsizlik,
• 39 derecenin üstünde ateş,
• Ağlarken gözyaşı gelmemesi.¹

İshale Ne İyi Gelir?

İshalin şiddetine göre ishal tedavisi uygulanır. Peki, ishale ne iyi gelir? Genellikle hafif seyreden ishalde, dinlenme ve bol su içmek önerilir. Beslenme programına bağırsak hareketlerini yavaşlatan besinler eklemek yeterlidir. Eğer ishal uzun sürerse tedavi altta yatan nedene göre yapılır. İshale neden olan problemin çözülmesi için kan ve dışkı testleri yapılabilir. Tedavi planı testlerin sonucuna göre yapılır. İshale neden olan faktör belirli bir yiyeceğe karşı bağırsakların gösterdiği tepki ise, bazı yiyeceklerin beslenme programından çıkarılması gerekebilir. İshale ne iyi gelir sorusuna cevap olarak süt proteinlerine ya da laktoza karşı bir intolerans söz konusu ise süt ve süt içeren besinlerden uzak durmanız önerilebilir. Ayrıca ishali durdurmak için doktor tarafından bazı ilaçlar verilebilir. Doktorunuz ishalin nedeni hakkında şüpheye düşerse daha ayrıntılı bir muayene için kolonoskopi yapılmasını isteyebilir. Kolonoskopi yöntemi ile bağırsak duvarları ve bağırsakların iç yapısını inceleyebilir. İshale neden olabilecek hasarları tespit ederek farklı tedavi yöntemlerini uygulayabilir.^10,11

İshal tedavisini destekleyen ve ishale iyi gelen şeyler arasında şunlar da sıralanabilir:

Su Tüketimini Artırın

İshal halinde yabancı maddelerin bağırsaklardan atımını kolaylaştırmak için kalın bağırsaktan suyun geri emlimi azalır ve dışkı ile birlikte su atımında da artış gözlenir. Vücutta kaybedilen suyu geri kazanmak için bol su tüketmeye gayret edin. Vücuttan su atımını artıran alkol ve kafeinli içeceklerden uzak durun. Suya ek olarak elektrolit dengesini korumak için et sulu çorba ya da sulandırılmış meyve suları gibi ishale iyi gelen şeyler tüketebilirsiniz.¹²

Beslenmenize Dikkat Edin

İshal semptomlarını azaltmak için bu dönem boyunca sindirim sistemindeki stresi azaltacak sınırlı bir diyete geçiş yapın. Bazı besinleri diyetinizden çıkarmak bağırsaklarınızın dinlenmesine yardımcı olabilir aynı zamanda vücut sıvılarıyla birlikte atılan elektrolitlerin geri kazanılmasını da sağlayabilir. Sodyum, potasyum gibi elektrolitler sinir sinyallerinin iletimi, kalp fonksiyonlarının normal çalışması ve diğer vücut fonksiyonları için önemli kimyasal habercilerdir. İshal sırasında sıvı kaybı ile birlikte elektrolitlerde de kayıp yaşanır ve bu durum ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Sindirim sistemini yormayacak lif içeriği düşük besinleri seçebilirsiniz.

Bu yiyecekler ishale iyi gelen şeyler arasındadır ve kolondaki besin kalıntısı ya da sindirilmemiş atık miktarını azaltır. Bağırsaklarda daha yavaş hareket eder ve vücudun ihtiyaç duyduğu besin öğelerini emebilmesi için daha fazla zaman tanır.¹²

İshal durumunda BRAT diyeti denilen ve lif oranı düşük sade yiyeceklerden oluşan ishale iyi gelecek yiyecekler içeren diyet uygulanır. Banana (muz), rice (pirinç), apple (elma) ve toast (beyaz ekmekten hazırlanan kızarmış ekmek) olmak üzere dört yiyecekten oluşan bu diyet bağırsak hareketlerinin yavaşlamasına yardımcı olur. Bu diyet protein, yağ, lif ve pek çok vitamin, mineralden yoksundur. Sağlıklı bir diyet olduğu söylenemez, diyetin tek amacı ishal semptomlarını azaltmaktır. Sadece ishal süresince uygulanması önerilir. Bu diyete ek olarak vücudun elektrolit dengesini korumak amacıyla potasyumdan zengin patates eklenebilir ve sıvı ihtiyacının karşılanmasını sağlamak amacıyla yağsız çorba, şekersiz komposto gibi besinler diyete dâhil edilebilir. Ayrıca sodyum içeren tuzlu kraker gibi besinler de tüketilebilir.¹³

Bağırsak Hareketlerini Azaltacak Besinler Tüketin

İshal, bağırsak hareketlerinin hızlanması dışkı hacminin artması ile karakterizedir. Bağırsaklardan besin geçişini hızlandıran ve ishal semptomlarını artıran aşağıdaki yiyeceklerden uzak durulması önemlidir:

• Yapay tatlandırıcı ile hazırlanan yiyecekler,
• Kahve,
• Şeker ve şeker içeren besinler,
• Alkol ve gazlı içecekler,
• Ananas, incir, üzüm gibi lif içeriği yüksek meyveler,
• Mısır,
• Kuru soğan,
• Çiğ sebzeler,
• Kırmızı et,
• Sucuk, sosis, salam gibi işlenmiş gıdalar,
• Baharatlar,
• Kızartmalar,
• Yağ oranı yüksek besinler,
• Süt ve süt ürünleri.¹⁴

Bağırsak hareketlerini mümkün olan en kısa sürede yavaşlatmak için aşağıdaki ishali kesen yiyecekler listesinden besinler seçebilirsiniz:

• Hindistan cevizi suyu,
• Yağsız pirinç çorbası,
• Haşlanmış patates,
• Baharatsız tuzlu kraker,
• Beyaz ekmek,
• Elma püresi,
• Yağsız haşlanmış pirinç lapası,
• Muz.^14,15

Bağırsak hareketleri normale dönmeye başladığında tedbiri elden bırakmamak adına beslenme programına lif oranı düşük ishale iyi gelen meyveler ekleyebilirsiniz. Sebzelerin lif oranı yüksek olduğu için özellikle çiğ sebze tüketmemeye dikkat etmelisiniz. Nişasta oranı yüksek patates ishale iyi gelen sebzeler arasındadır.

Kuruyemişlerin yağ oranı yüksek olduğu için ishale iyi gelen kuruyemiş yoktur. İshalin yavaşladığı günlerde beslenme programına tavuk, yumurta, peynir, yoğurt gibi protein içeriği yüksek besinleri teker teker eklemeye başlayabilirsiniz.¹⁶

Dinlenin

Dinlenmek, ishale iyi gelecek şeyler listesinin ilk sırasında yer alır. Vücut, istirahat halindeyken yeni bağışıklık sistemi hücreleri sentezlenir ve hasar gören hücrelerin onarımı gerçekleştirilir. İshal döneminde dinlenerek bağışıklık sisteminin güçlenmesini sağlayabilir, vücudun hastalık yapıcı mikroorganizmaları atmasına yardımcı olabilirsiniz. Düzenli ve kaliteli uyku, ishal dönemini ve ishal semptomlarını hafif atlatmanın en iyi yoludur. İshali durdurmak için doktora danışmadan ilaç kullanmaktan kaçınmalısınız. Bazı ilaçlar, bağırsak florasında kalıcı hasarlara neden olabilir. Doktorunuzun önerdiği ishal önleyici ilaçlar, bağırsak hareketlerini azaltarak ishal semptomları ile daha kolay başa çıkmanızı sağlayabilir.¹⁶

Probiyotik Alımını Artırın

İshalin hemen her çeşidi bağırsak florasındaki bakteri dengesini alt üst eder. İyi ve kötü bakteriler bağırsaklarda belirli bir denge ve uyum içinde yaşar. Nedeni ne olursa olsun ishal, bağırsak florasındaki kötü bakteri sayısında artışa neden olabilir. Probiyotikler, bağırsak sağlığının korunmasına yardımcı olan canlı mikroorganizmalardır. Bağırsakta sayısı artan kötü bakterileri yok ederek, bağırsak florasının bakteri dengesinin korunmasına yardımcı olur. İshal, aynı zamanda bağırsak duvarlarındaki astar dokunun hasar görmesine de yol açabilir. Bağırsak astarı, bağırsak içindeki zararlı ve atık maddeler ile karın boşluğu arasında bariyer oluşturan sıkı bağlantı noktalarından meydana gelir. Bağlantı noktalarında ishal nedeniyle oluşan hasar, bağırsak içerisindeki atıkların kan dolaşımına sızmasına ve iltihaplanmalara yol açabilir. Probiyotikler, bağırsak astarındaki hücreleri destekler ve astarın güçlü kalmasına yardımcı olur. İshal döneminde hem iyi bakteri sayısını artırarak bağırsak florasını hem de bağırsak astarının güçlenmesini desteklemek amacıyla doktorunuza danışarak probiyotik kullanabilirsiniz.^16,17

İshal gibi rahatsız edici bir sindirim sistemi problemi olan kabızlık hakkında merak ettikleriniz için “Kabızlığa ne iyi gelir?” yazımızı okuyabilirsiniz. Bir başka sindirim sistemi problemi olan hazımsızlık hakkında daha detaylı bilgilere “hazımsızlık belirtileri” yazımızdan ulaşabilirsiniz.

Not: Bu metin tüketicileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.

Kaynakça

• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/diarrhea/symptoms-causes/syc-20352241
• https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/4108-diarrhea
• https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/diarrhoea
• https://www.niddk.nih.gov/health-information/digestive-diseases/diarrhea/symptoms-causes
• https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/diarrhoeal-diseas
• https://www.webmd.com/children/guide/diarrhea-treatment
• https://www.healthline.com/health/how-long-does-diarrhea-last
• https://hisarhospital.com/rotavirus-sadece-cocuklarda-degil-yetiskinlerde-de-ishal-yapabilir
• https://www.medicalnewstoday.com/articles/stress-diarrhe
• https://www.webmd.com/digestive-disorders/understanding-diarrhea-treatment
• https://www.niddk.nih.gov/health-information/digestive-diseases/diarrhea/treatment
• https://www.verywellhealth.com/what-to-eat-for-diarrhea-1944822