İrritabl bağırsak sendromu ya da yaygın bilinen diğer adıyla huzursuz bağırsak sendromu, gastrointestinal sistem olarak da adlandırılan mide ve bağırsakları etkileyen yaygın bir hastalıktır. Uzun vadede yönetilmesi gereken kramp, karın ağrısı, şişkinlik, gaz, ishal ve/veya kabızlık gibi belirtilere sahip olan bu kronik rahatsızlık; diyet, yaşam tarzı ve stres yönetimi gibi basit yöntemlerle kontrol altına alınabilir. Ancak şiddetli vakalarda belirtilerin tedavi edilebilmesi için ilaç kullanımı gerekebilir. Huzursuz bağırsak sendromu sanılanın aksine bağırsak dokusunda değişikliğe neden olmaz ya da kolorektal kanser riskini artırmaz.1 Bu yazıda sıklıkla merak edilen “İrritabl bağırsak sendromu nedir?”, “Huzursuz bağırsak sendromu belirtileri neler?” ve “İrritabl bağırsak sendromu nasıl geçer? gibi soruların yanıtlarını bulabilirsiniz.
Huzursuz Bağırsak Sendromu Nedir?
Huzursuz bağırsak sendromu, spastik kolon, irritabl kolon, mukus kolit ve spastik kolit olarak da bilinir. İnflamatuar bağırsak hastalığından ayrı bir durumdur ve diğer bağırsak hastalıkları ile ilgili değil kendi başına ayrı bir sendromdur. İrritabl bağırsak sendromu (IBS), değişen bağırsak hareketleriyle ilişkili; karın rahatsızlığı ile karakterize yaygın bir durumdur. Aşırı hassas bir kolon veya bağışıklık sistemi ile ilgili olduğu düşünülen IBS ile ilgili son dönemde yapılan araştırmalar, huzursuz bağırsak sendromu rahatsızlığına ait birçok belirtinin, gastrointestinal sistem duvarında bulunan sinirlerin aşırı duyarlılığı ile ilişkili olduğunu gösterir.2,3
İrritabl bağırsak sendromu fonksiyonel bir sindirim sistemi bozukluğu olarak da açıklanabilir. IBS varlığında bağırsak fonksiyonlarında değişiklikten veya rahatsızlıktan söz edilebilir. Bu; karın ağrısına, ishale ve kabızlığa veya her ikisine de neden olabilen bağırsak hareketlerinde değişikliğe neden olabilir.4 İrritabl bağırsak sendromu yaşayanlar, hem kabızlık hem de ishal sorunu yaşayabilir. Son derece yaygın olabilen bu duruma ek olarak şişkinlik ve gaz gibi belirtiler, tipik olarak bağırsak hareketlerinden sonra kaybolur.3 Bu semptomlar genellikle sindirim sisteminde gözle görülür bir hasara neden olmaz.4
İrritabl Bağırsak Sendromu Neden Olur?
İrritabl bağırsak sendromu tedavisi için pek çok farklı yol olsa da “Huzursuz bağırsak sendromu neden olur?” sorusu genellikle yanıtsız bırakılır. Çünkü günümüzde huzursuz bağırsak sendromunun kesin nedeni bilinmemektedir. Ancak IBS’in olası nedenleri arasında aşırı hassas bir kolon veya bağışıklık sistemi bulunduğu söylenebilir.3 Bakteriyel bir enfeksiyondan veya parazite bağlı bir enfeksiyondan (giardiasis) sonra ortaya çıkabilir. Buna enfeksiyon sonrası huzursuz bağırsak sendromu denir. Stres de dahil olmak üzere başka tetikleyiciler de olabilir.5
Bağırsaklar, bağırsak ve beyin arasında bulunan sinir sinyalleri ile beyne bağlanır. Ayrıca hormonlar ile de bağırsaklar ve beynin iletişim halinde olduğu söylenebilir. Bu sinyaller bağırsak fonksiyonunu etkileyebilir. Sinirler, stres sırasında daha aktif hale gelebilir ve bu da bağırsakların daha hassas olmasına ve daha fazla kasılmasına neden olabilir.5
Huzursuz Bağırsak Sendromu Belirtileri Nelerdir?
Huzursuz bağırsak sendromu, dünya çapında insanların %6 ila %18'ini etkileyen bir sağlık sorunudur. Diyet, stres, kötü uyku ve bağırsak bakterilerindeki değişikliklerin tümü semptomları tetikleyebilir. Fakat bu durum kişiler arasında farklılık gösterebilir. Diğer bir deyişle tetikleyiciler her kişi için farklıdır, bu da bozukluğu olan herkesin kaçınması gereken belirli yiyecekleri veya stres faktörlerini belirlemeyi bir miktar zorlaştırır.6 Yaygın olarak görülen irritabl bağırsak sendromu belirtileri şu şekilde sıralanabilir:
Ağrı ve Kramp
İrritabl bağırsak sendromu varlığında en sık karşılaşılan belirti karın ağrısıdır ve bu rahatsızlığın tanısında önemli bir yer tutar. Normalde bağırsaklar ve beyin, sindirimi kontrol etmek için bir arada çalışır. Bu, bağırsaklarda yaşayan iyi bakteriler, hormonlar, sinirler ve sinyaller aracılığıyla gerçekleşir. Bu sinyallerde gerçekleşen bozukluk, sindirim sistemi kaslarında koordinasyon dengesinin bozulmasına ve ağrılı bağırsak hareketlerine neden olabilir. Ağrı genellikle karnın alt kısmında ya da tüm karın bölgesindedir. Bağırsak hareketlerinin ardından ağrı tipik olarak azalır. Bu nedenle huzursuz bağırsak sendromu diyeti uygulamak ağrı ve kramp hissinin iyileşmesine destek olabilir.6
İshal
Huzursuz bağırsak sendromu olan kişilerin yaklaşık olarak üçte birinde ishal görülür. Bu durum IBS’i olan bireylerin bağırsak hareketlerinin, sağlıklı bireylere kıyasla iki kattan daha fazla olmasından kaynaklanıyor olabilir. İshal, ayrıca bu bireyler için önemli bir stres kaynağıdır ve sosyal çevreden uzaklaşılmasına yol açabilir. Ek olarak bu bireylerde dışkı, gevşek ve sulu olma eğilimindedir ve mukus içerebilir.6
Kabızlık
İrritabl bağırsak sendromu varlığında görülen belirtilerden biri de kabızlıktır. IBS, ishalin yanı sıra kabızlığa da yol açabilir. Bu belirti, IBS’li bireylerin yaklaşık olarak %35’inde görülür. İshale benzer şekilde beyin ile bağırsak arasındaki koordinasyonun farklılaşması dışkının normal geçiş süresini hızlandırabilir veya yavaşlatabilir. Geçiş süresi yavaşladığında, bağırsaklar dışkıdan daha fazla su emer ve bu da geçişi daha zor hale getirebilir. Bu durum, gereksiz zorlanmaya yol açabilir. Düzenli spor yapmanın faydaları arasında kabızlığın önlemek de vardır. Bu nedenle kabızlık yaşayan bireylere, egzersiz yapmak, daha fazla su içmek, çözünür lif yemek ve probiyotik almak önerilebilir.6
Gaz ve Şişkinlik
Gaz ve şişkinlik, IBS'in en yaygın semptomları arasında gösterilebilir. Huzursuz bağırsak sendromu olan bireylerde farklılaşan sindirim süreci, bağırsaklarda daha fazla gaz üretimine yol açabilir. Bu da kişiyi son derece rahatsız edebilen şişkinlik hissine neden olabilir. IBS’li bireyler arasında yapılan bir çalışmanın ışığında, bireylerin yaklaşık olarak %83’ünde gaz ve şişkinlik sorunu olduğu söylenebilir.6
Yorgunluk ve Uykusuzluk
Huzursuz bağırsak sendromu olan bireylerin yaklaşık %50’si yorgunluk şikayetine sahiptir. Aynı zamanda uykuya dalma güçlüğü, sık sık uyanma ve sabahları huzursuz hissetme gibi yakınmalar da yaygındır. Tüm bunlara ek olarak yorgunluk ve uyku kalitesindeki düşüş, daha şiddetli gastrointestinal belirtilerle ilişkilidir. Bu nedenle huzursuz bağırsak sendromu olanlar kendilerini daha yorgun hissedebilir.6
Huzursuz Bağırsak Sendromu Nasıl Geçer?
Huzursuz bağırsak sendromu için önerilen tek bir etkili yöntem olmasa da yaşam tarzında yapılacak bazı değişimler, sendromun kontrol altına alınmasına yardımcı olabilir.7 Bu yöntemlerden bazıları şöyledir:
Sıcak Duş Almak
Sıcak su torbası kullanmak ya da sıcak suyla yapılan rahatlatıcı bir banyo, huzursuz bağırsak sendromuna ait belirtilerin gerilemesine yardımcı olabilir.7
Bitki Çayları İçmek
Kafein içermeyen ve huzursuz bağırsak sendromuna iyi gelen bitki çayları, karın bölgesindeki rahatsızlık hissinin yatıştırılmasına destek olabilir.7 Bu noktada bağırsaklara iyi gelen bitki çayları hakkında bilgi sahibi olmak faydalı olabilir.
Rahatlama Teknikleri Denemek
Meditasyon, derin nefes teknikleri ve diğer bazı rahatlama teknikleri, kasların gevşemesine ve huzursuz bağırsak sendromu belirtilerinin yatışmasına yardım edebilir.7
Diyet Uygulamak
Bol sıvı almak ve lifli gıdalar yönünden zengin beslenmek, bağırsak hareketlerinin rahatlamasına ve irritabl bağırsak sendromu belirtilerinin azalmasına yardımcı olabilir.7 Ancak diyet yaparken dikkat edilmesi gerekenler göz önünde bulundurulması önemlidir.
İlaç Tedavisi Almak
Huzursuz bağırsak sendromu için doktor tarafından reçete edilen ilaçları düzenli olarak kullanmak, belirtilerin ve alevlenme dönemlerinin azalmasına yardımcı olabilir.7
Huzursuz Bağırsak Sendromu Nasıl Teşhis Edilir?
Huzursuz bağırsak sendromu tanısı için özel olarak uygulanan bir test yoktur. Bu sendromun tanısı, hasta anamnezi ve fizik muayenenin ardından koyulur. Ancak tanının desteklenmesi ve diğer bazı hastalıkların dışlanması için doktor, kan testleri, dışkı örnekleri ve radyolojik görüntüleme yöntemlerinden faydalanabilir. Belirtilere, tıbbi geçmişe ve diğer bazı faktörlere bağlı olarak doktor, kolonu daha detaylı incelemek için sigmoidoskopi veya kolonoskopi yapılmasını önerebilir.8
İrritabl Bağırsak Sendromu Tedavisi Nasıl Yapılır?
Huzursuz bağırsak sendromu tedavisi için günümüzde tek ve kesin bir tedavi yoktur.3 Bu nedenle doktor, tedavi planının kişinin ihtiyaçlarına göre kişiselleştirir. Tipik tedavi seçenekleri arasında ise diyet ve yaşam tarzı değişiklikleri sayılabilir. Diyetisyen, kişinin yaşam tarzına uygun bir diyet oluşturmaya yardımcı olabilir.8 Farklı bir deyişle IBS tedavisi, mevcut belirtileri hafifletmeyi amaçlar. Bazı vakalarda yaşam tarzı değişiklikleri yardımcı belirtileri kontrol altına almaya yardımcı olabilir. Örneğin, düzenli egzersiz ve iyileştirilmiş uyku alışkanlıkları kaygıyı azaltabilir ve bağırsak semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir.5
Huzursuz Bağırsak Sendromu Diyeti Nasıl Yapılır?
İrritabl bağırsak sendromu diyeti kişiye özel olarak hazırlanmalıdır çünkü sendroma ilişkin belirtiler, kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Ancak yine de bağırsakları uyaran yiyecek ve kafein içeren kahve, çay veya kola gibi içeceklerden kaçınmak; öğünleri küçültmek, lif tüketimini artırmak önerilebilir.5 Gaz ve şişkinliği hafifletmeye yardımcı olmak için probiyotik almak, sigara tüketimini sonlandırmak uygun olabilir.3
Huzursuz bağırsak sendromu belirtilerinin düzelip düzelmediğini görmek için buğday, arpa ve çavdarda bulunan glüten içeren gıdalardan kaçınılıp vücudun verdiği tepkiler gözlemlenebilir. IBS'li bazı kişiler, çölyak hastalığı olmasalar bile glüten yedikten sonra daha fazla semptom gösterirler.11
Bu, aynı zamanda “huzursuz bağırsak sendromuna ne iyi gelir?” sorusuna yanıt olarak da verilebilir.
Huzursuz Bağırsak Sendromuna İyi Gelen Bitki Çayları Nelerdir?
Bazı bireyler için bitki çayı içmek huzursuz bağırsak sendromu semptomlarını hafifletebilir. Çay içmenin yatıştırıcı etkisi genellikle rahatlama ile ilişkilendirilir. Çaylar zihinsel olarak, stres ve kaygıyı azaltmaya yardımcı olurken fiziksel açıdan karın kaslarını gevşetmeye ve krampları hafifletmeye yardımcı olabilir. Bu bitki çaylarından biri, nane çayıdır. Nane, sindirim sorunlarını gidermek için sıklıkla kullanılan bir bitkidir. Nane çayı içmek bağırsakları yatıştırabilir; karın ağrısını hafifletebilir ve şişkinliği azaltabilir. Bir diğer seçenek ise anason çayıdır. Anason çayı, mideyi yatıştırmaya ve sindirimi düzenlemeye yardımcı olabilir. Zerdeçal da sindirimi iyileştirici özellikleri nedeniyle değerli kabul edilir. Ek olarak rezene çayı; gazı, şişkinliği ve bağırsak spazmlarını gidermek için kullanılabilir.9
İrritabl Bağırsak Sendromunda Ne Zaman Doktora Gidilmelidir?
IBS, gastrointestinal sisteme zarar vermeyen bir sendromdur. Bununla birlikte, rahatsız edici belirtilere neden olabilir.4 Bağırsak alışkanlıklarında kalıcı bir değişiklik olanlar ya da huzursuz bağırsak sendromu belirtileri olan ve bu belirtileri birkaç günden daha uzun süren bireylerin doktora başvurması önerilir.1 Ayrıca rektal kanama, gaz çıkarmaktan veya bağırsak hareketinden kaynaklanan kalıcı ağrı, kilo kaybı, iştahta azalma, mide bulantısı ve kusma gibi belirtiler daha ciddi rahatsızlıkların belirtileri arasında yer aldığından bu belirtileri gösteren bireylerin mutlaka doktora başvurmaları gerekir.1 3
Huzursuz Bağırsak Sendromu Kimlerde Görülür?
İrritabl bağırsak sendromu her yaşta ortaya çıkabilir. Çoğu zaman, gençlik yıllarında veya erken yetişkinlik döneminde başlar. Kadınlarda erkeklere göre iki kat daha sık görülür ve 50 yaşın üzerindeki bireylerde başlama olasılığı daha düşüktür. Ayrıca aile bireylerinden birinde IBS olması, bazı ciddi sindirim sistemi enfeksiyonları ve çocukluk döneminde yaşanan travma öyküsü gibi bazı nedenler IBS geliştirme riskini artırabilir.2,5,10
İrritabl Bağırsak Sendromundan Korunmak İçin Nelere Dikkat Edilebilir?
Bazı etkenler, huzursuz bağırsak sendromu belirtilerini tetikleyebilir. Yaygın tetikleyiciler arasında bazı yiyecekler, enfeksiyonlar ve ilaçlar sayılabilir. Bazı durumlarda duygusal stres de tetikleyici olabilir. Bazı araştırmalar, irritabl bağırsak sendromunun; bağırsakların stres faktörlerine verdiği tepki olduğunu öne sürer.8 Ancak tetikleyiciler kişiden kişiye farklılık gösterebilir.7 Bu nedenle kişinin tetikleyicileri fark etmesi bu durumu doktoru ile paylaşması ve önerilenleri uygulaması önerilir.
Uyarı: Bu metin tüketicileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.
