Metabolizma Hesaplama

Bazal metabolizma, dinlenme esnasında yaşamsal fonksiyonların devamlılığı için gerekli biyolojik ve kimyasal süreçlerin tamamını ifade eder. Ancak tanımından yola çıkılarak bu sürecin dinlenme metabolizması ile karıştırılmaması gerekir. Çünkü dinlenme metabolizması ile ifade edilmek istenen vücudun istirahat sürecinde yaktığı kalori miktarıdır. Buna karşılık bazal metabolizma, vücudun temel işlevleri sürdürebilmesi için gerekli enerji miktarını ifade eder.

Bazal metabolizma devredeyken nefes alma, hücre üretimi gibi temel işlevler gerçekleşir. Besin işleme, protein sentezi ve iyon taşınması da bazal metabolizma aktifken devam eden süreçler arasındadır. Her gün harcanan enerjinin %50 ila %80 aralığındaki kısmı bazal metabolizma tarafından harcanır. Beyin, böbrekler, kalp ve karaciğer dinlenme sürecine geçtiğinde yakılan enerjinin yarısından bazal metabolizma sorumludur. Geri kalan enerji ise kaslar tarafından tüketilir.

Bazal metabolizma, iki farklı koşulun oluşması halinde devreye girer. Bu koşulların ilki kişinin uykuya dalmasıdır. Vücut, uyku halinde yalnızca temel işlevler devam edecek şekilde fiziksel aktivite seviyesini minimuma indirger. Bazal metabolizmanın çalışmaya başladığı bir diğer durumsa dinlenme pozisyonuna geçilmesidir. Fiziksel aktivitenin kısıtlandığı dinlenme sürecinde, vücut normalden çok daha az enerjiye ihtiyaç duyar.

Bazal metabolizmanın nasıl çalıştığını daha iyi anlamak için görece yeni sayılabilecek bazal metabolizma hesaplama yöntemleri incelenebilir. Solunum esnasındaki açığa çıkan gazların değişimine odaklanan bazal metabolizma hesaplama yöntemleri, kişi dinlenme halindeyken uygulanır. Böylece tüketilen oksijen seviyesi üzerinden bazal metabolizmanın çalışma hızı konusunda fikir sahibi olmak kolaylaşır.

Bazal metabolizma hesaplama özelinde bilgi sahibi olunması gereken konular arasında BMH de bulunur. Tam adıyla bazal metabolizma hızı, bir kişinin vücudunun temel yaşam fonksiyonlarını yerine getirebilmesi için ihtiyaç duyduğu minimum kalori miktarıdır. BMH, kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Söz konusu farklılığın ortaya çıkmasında bazı etkenlerin rolü mevcuttur.

Bazal metabolizma hızının ideal seviyede olması yalnızca kişisel faktörlere bağlı değildir. BMH seviyesi, aynı zamanda günlük kalori ihtiyacıyla da doğru orantılı olarak değişebilir. Yetişkin bir kadın için günde 1.600 ila 2.400 arası kalori alımı, bazal metabolizma hızının ideal aralıkta olmasını sağlayabilir. Yetişkin bir erkek içinse aynı sonucun elde edilebilmesi için günlük 2.000 ila 3.000 kalori alımı yeterli olabilir.

Kilo alma ve verme döngüleri öncesinde bazal metabolizma hızı hesaplama işlemi yapılır. Benzer şekilde spor aktiviteleri sırasında harcanan kalori belirlenirken ve beslenme rutinine karar verilirken de bazal metabolizma hesaplama etkin rol oynar. Bazal metabolizma hızı hesaplanırken bazı yöntemlerden faydalanılır. Bunlar içerisinde en sık kullanılan Harris-Benedict yöntemidir. 

Harris-Benedict yöntemi ile bazal metabolizma hesaplama formülü, kadınlar ve erkekler için farklı sabitler içerir. Örneğin kadınlar için BMH hesaplamasında, 655,1 + (9,56 x kilo) + (1,85 x boy) – (4,68 x yaş) formülüne bağlı kalınır. Buna karşılık erkekler için hesaplama yapılırken 66,5 + (13,75 x kilo) + (5,03 x boy) – (6,75 x yaş) formülü kullanılır.

Boy, kilo ve yaşa odaklı BMH hesaplamaları, daha çok tahmini sonuçlar verir. Bu duruma ilaveten bazal metabolizma kalori hesaplama yaşlı ve herhangi bir sağlık sorunu bulunan kişilerde her zaman doğru sonuçları sağlayamayabilir. Dolayısıyla bazal metabolizma ölçümü için son yıllarda endirekt kalorimetre gibi bazı klinik testlerin kullanımı söz konusudur.

Bazal metabolizma hesaplama sonucunda ortaya çıkacak sonucu etkileme potansiyeline sahip bazı etkenler bulunur. Bu etkenlerin başında ise cinsiyet ve yaş gelir. Kas kütlesindeki yüksekliğe bağlı olarak erkeklerdeki bazal metabolizma hızı kadınlara göre daha fazladır. Kişiden kişiye değişiklik gösterebilen BMH, yaş ilerledikçe azalabilir. Tüm bu etkenlere ek olarak çeşitli hormon seviyelerindeki değişimler de BMH seviyesini etkileyebilir.

Bazal metabolizma hızını belirleyen etmenler sıralanırken çevresel faktörler de es geçilmemelidir. Örneğin soğuk iklimde yaşayan kişilerin ısı üretmek için fiziksel aktivitelerini artırmaları bazal metabolizma hızlarının yükselmesine sebep olabilir. Hatta yüksek sıcaklıklarda vücudun terlemesi de BMH seviyesinde yükselmeyi beraberinde getirebilir.

Bazal metabolizma hızı üzerinde etkili bir diğer faktör ise beslenme alışkanlıklarıdır. Günlük kalori alımının yetersiz olması ya da uzun süre aç kalınması sonucunda vücut enerji tüketimini sınırlandırabilir. Haliyle bazal metabolizma hızı bariz oranda azalabilir. Buna karşılık protein ağırlık beslenme düzenine bağlı kalınması halinde BMH seviyesi kısa sürede yükselebilir.

Bazal metabolizma hızı hesaplama sonucunda bulunan değer, asla sabit değildir. Fiziksel aktivite yoğunluğu BMH’yi etkiler. Benzer şekilde beslenme alışkanlıklarının değiştirilmesi, olumsuz çevresel faktörlerden arındırılmış bir yaşam tarzının benimsenmesi de bazal metabolizmanın hızının değişmesini sağlayabilir. Bazal metabolizma hızının olumsuz yönde değişimini engellemek amacıyla alınabilecek diğer önlemler ise şunlardır:

• Hormonal bozuklukları gidermek
• Uyku düzeni sağlamak
• Günlük su tüketimine dikkat etmek
• Stresten uzak durmak

Yukarıda sıralanan faktörler bazal metabolizma hesaplama sonucunda normalden daha yüksek veya düşük değerler elde edilmesine neden olabilir. Böyle bir durumun yaşanmaması için öncelikle sorunun kaynağının belirlenmesi önemlidir. Ardından soruna ve oluşum nedenlerine göre önleyici tedbirler hayata geçirilebilir

Bazal metabolizma kalori hesaplama, kişilerin günlük ne kadar kalori almaları gerektiğini öğrenebilmelerini mümkün kılar. Böylece mevcut kiloyu korumak için neler yapılması veya yapılmaması gerektiği konusunda çok daha net bir referans noktası elde edilmiş olur. Kilo almak ya da vermek gerektiğinde basmakalıp yöntemler yerine özelleştirilmiş uygulamalarla kısa sürede etkili sonuçlar alınabilir.

Bazal metabolizma hızını bilmek, uyku kalitesi hakkında bilgi sahibi olmaya da imkan tanır. Haliyle BMH, dolaylı olarak yaşam kalitesini yükseltmek açısından önemli bir bilgidir. Yaşa ve günlük fiziksel aktiviteye uygun olarak ideal uyku süresi, stres gibi bazal metabolizma hızını etkileyen faktörlerin tespit edilmesine ve gerekli önlemlerin alınmasına yardımcı olabilir.

Bazal metabolizma hesaplama ile ortaya çıkan sonuç ideal seviyenin altında kalabilir. Böyle bir durumda bazal metabolizmayı hızlandırmak gerekebilir. BMH seviyesini yükseltmek için uygulanabilecek en kolay yöntem, günlük fiziksel aktivite yoğunluğunu artırmaktır. Çünkü yaş ve diğer fiziksel özellikler göz önünde bulundurularak hazırlanacak egzersiz programının her gün uygulanması, kas kütlesini artırabilir. Bu sayede bazal metabolizma hızı yükselebilir.

Bazal metabolizma hızını artırmak amacıyla ayrıca beslenme düzeninde değişikliğe gidilebilir. Bu amaç doğrultusunda protein içeriği yüksek gıdalara günlük beslenme düzeninde daha fazla yer verilebilir. Protein ağırlıklı beslenme düzenine geçmek, bazal metabolizmanın daha hızlı çalışmasına katkı sağlayabilir. Tabii böyle bir değişimden önce beslenme uzmanından veya doktordan görüş alınması faydalı olacaktır.

Uyarı: Bu içerik, kişileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amacıyla yazılmıştır.