Doğal Bağışıklık Ve Kazanılmış Bağışıklık Nedir?

Bağışıklık sistemi vücudu enfeksiyonlara yakalanma riskinden koruyan doğal bir savunma mekanizmasıdır. Vücut hücrelerine hasar veren yabancı maddeler ile hastalık yapıcı virüs, bakteri, parazit gibi mikroorganizmalara karşı mücadele eder. Bağışıklık sistemi normal fonksiyonlarını yerine getirmediğinde vücudun enfeksiyonlarla mücadele yeteneği azalabilir ve hastalıklara yakalanma riskinde artış gözlenebilir. Bağışıklık sisteminin zayıflaması hakkında detaylı bilgiler için “Bağışıklık sistemi neden zayıflar?” yazımızı inceleyebilirsiniz. Belirli organ, doku ve protein gibi kompleks hücrelerin oluşturduğu bağışıklık sistemi temelde aktif ve pasif olmak üzere iki çeşide ayrılır. Doğal ve kazanılmış bağışıklık bu bağışıklık sistemi çeşitlerinin bir alt dalı olarak kabul edilir.1 Doğal bağışıklık ve kazanılmış bağışıklık hakkında daha detaylı bilgiler için okumaya devam edin…

Bağışıklık Çeşitleri Nelerdir?

Bağışıklık sistemi, vücudun hastalık yapıcı mikroorganizmaları tanıması ve onların hastalığa neden olmasını önleme yeteneği şeklinde de tanımlanabilir. Herhangi bir yolla vücuda giren yabancı mikroorganizmaları hastalığa yol açmadan önce tanımlar ve vücuttan atılmasını ya da yok edilmesini sağlar. Bağışıklık sistemi temelde aktif ve pasif olmak üzere ikiye ayrılır. Aktif bağışıklık sisteminde; yabancı madde ya da mikroorganizmalar vücuda giriş yaptığında bağışıklık sistemi tarafından o madde ya da mikroorganizmaya özgü antikor denilen proteinler oluşturulur. Örneğin kabakulak virüsüne karşı oluşturan antikorlar sadece kabakulak hastalığına özgüdür, kızamık virüsü vücuda girdiğinde herhangi bir etkiye sahip değildir. Aktif bağışıklık kazanılması için belirli bir hastalığın geçirilmesi ya da aşı ile hastalık yapıcı mikroorganizmanın vücuda verilmesi gerekir.^2,3

Pasif bağışıklık sisteminde ise vücudun enfeksiyonlarla mücadele için ihtiyaç duyduğu antikorlar dışarıdan verilir. Örneğin; yenidoğan bebekler yabancı madde ve hastalık yapıcı mikroorganizmalardan korunmak için gereksinim duydukları antikorları anneden plasenta aracılığı ile alır. Benzer şekilde belirli bir hastalığa karşı kişileri korumak için kan yoluyla immunoglobulin gibi antikor içeren ürünler verilebilir. Her iki örnekte pasif bağışıklıktır. Pasif bağışıklığın etkisi birkaç hafta ya da birkaç ay sürerken doğal bağışıklık ömür boyu devam edebilir.^2,3

Doğal Bağışıklık Nedir?

Kişinin doğuştan sahip olduğu bir bağışıklık çeşidi olan doğal bağışıklık ömür boyu koruma sağlayabilir. Genlerde kodlu olan bağışıklık çeşidi ilkel bağışıklık ya da genetik bağışıklık olarak kabul edilir. Tüm omurgalılar, mantarlar, bitkiler, böcekler olmak üzere hemen hemen tüm canlılar farklı yapıda doğal bağışıklık sistemine sahiptir. En gelişmiş canlı olan insanlarda doğal bağışıklık sisteminin ilk hattı yabancı madde ve mikroorganizmaların vücuda girişini önleyen fiziksel ve kimyasal bariyerlerden oluşur. Vücudun en büyük organı olan cilt dokusu ve kirpikler mikroorganizmaların vücuda girişini önleyen fiziksel bariyerler arasındadır. Mide asidi, tükürük, mukus, gözyaşı ise yabancı madde ve mikroorganizmaların dışarı atılmasını sağlayan kimyasal bariyerler olarak nitelendirilebilir. Bunlara ek olarak vücut içi savunmada mast hücreleri, fagosit, interlokin ve interferon gibi bileşenler de doğal bağışıklık örnekleri arasındadır.⁴

Doğal Bağışıklık Özellikleri Nelerdir?

Doğal bağışıklık sisteminin en önemli özelliği vücuda giren her türlü yabancı mikroorganizmaya karşı aynı tepkiyi vermesidir. Bağışıklık sisteminin savunmasını oluşturan hücreler vücuda giren yabancı istilacıları hemen tanımlar ve vakit kaybetmeden hızlı bir şekilde yok eder veya vücut dışına atar. Doğal bağışıklık özellikleri aşağıdakileri kapsayabilir:

• Doğal bağışıklık sistemi yabancı istilacılara karşı her zaman tetiktedir.

• Doğal bağışıklık sisteminin çalışması için uyarana ihtiyacı yoktur, tehlike durumunda hemen savunmaya geçer.

• İnsanlar doğdukları andan itibaren doğal bağışıklık sistemine sahiptir. Sağlıklı beslenerek, düzenli fiziksel aktivite yaparak doğal bağışıklık güçlendirici etki sağlayabilir, bağışıklık güçlendiren vitaminler ile diyetinizi destekleyebilirsiniz.

• Doğal bağışıklık sistemi, vücuda yabancı bir mikroorganizma girdiğinde tespit eder ve istilacıya bağlı farklı bir tepki yerine tüm yabancı istilacılara karşı aynı savunma yolunu izler.

• Doğal bağışıklık sistemi farklı DNA yapısına sahip hastalık yapıcı mikroorganizmaları tespit etme yeteneğine sahiptir, ancak bu yetenek sadece mikroorganizmalar için geçerlidir.

• Doğal bağışıklık sistemi, aynı mikroorganizma vücuda tekrar girdiğinde aynı tepkiyi verir. Bir başka deyişle hafızası yoktur, aynı mikroorganizmayla tekrar karşılaştığında tanımaz.

• Kazanılmış bağışıklık sistemini uyarır.^5,6,7

Kazanılmış Bağışıklık Nedir?

Doğal bağışıklık sisteminde yabancı mikroorganizmaları tespit edip yok eden beyaz kan hücreleri belirli istilacıları tanıma yeteneğine sahip değildir. Görevi sadece vücuda giren her yabancı mikroorganizmayı yok etmek ya da vücut dışına atmaktır. Yok ettikleri mikroorganizmalara karşı herhangi bir anıları yoktur ve aynı işgalciler vücuda girdiğinde yine aynı tepkiyi verir. Kazanılmış bağışıklık ise tam da bu noktada devreye girer. Sonradan kazanılmış aktif bağışıklık olarak da nitelendirilen kazanılmış bağışıklık, zaman içinde vücudun yabancı mikroorganizmalara maruz kalması ya da aşılar aracılığıyla vücuda yabancı mikroorganizma verilmesi durumunda belirli mikroorganizmalara karşı vücudun kazandığı bağışıklık şeklinde tanımlanabilir. Lenfosit adı verilen beyaz kan hücresi çeşitleri, bazı istilacı mikroorganizmaları tanıyabilir ve bu istilacılar tekrar vücuda girdiğinde hızla harekete geçerek diğer bağışıklık hücreleri ile birlikte istilacıları yok edebilir ya da vücut dışına atabilir. Kazanılmış bağışıklık doğal bağışıklık tarafından uyarılarak her bir yabancı mikroorganizma için farklı antikor üretimi sağlar. Karşılaştığı mikroorganizmayı tekrar tanıma yeteneği sayesinde hızlı tepki vererek yok edilme sürecini hızlandırır. T ve B lenfosit hücrelerinden oluşan kazanılmış bağışıklık sistemi hem hastalık yapıcı mikroorganizmaları hem de zarar gören vücut hücrelerini vücuttan uzaklaştırma yeteneğine sahiptir.^4,7,8

Kazanılmış Bağışıklık Özellikleri Nelerdir?

Zamanla edinilen kazanılmış bağışıklık sistemi sahip olduğu hafıza yeteneği sayesinde her bir mikroorganizma için farklı antikorlar üretilmesini sağlar. Kazanılmış bağışıklık özellikleri aşağıdakileri kapsayabilir:

• Kazanılmış bağışıklık bir enfeksiyona maruz kalma ya da aşı işlemi sonucu oluşur.

• Kazanılmış bağışıklık hafızaya sahiptir, vücudun maruz kaldığı mikroorganizmayı tanır ve aynı mikroorganizma vücuda tekrar girdiğinde daha hızlı yanıt oluşmasını sağlar.

• İlk defa vücuda giren mikroorganizmalara karşı etkili değildir.

• Kendi kendine aktifleşmez doğal bağışıklık tarafından uyarılması gerekir.

• Kazanılmış bağışıklık tepkisi hızlı değildir, vücuda giren mikroorganizmaya karşı tepkisi günler sürebilir.^4,7,8

Doğal ve Kazanılmış Bağışıklık Arasındaki Farklar Nelerdir?

Doğal bağışıklık ve kazanılmış bağışıklık arasındaki farklar aşağıdakileri içerebilir:

• Doğal bağışıklık genetiktir, her insan doğal bağışıklık ile doğar; kazanılmış bağışıklık ise vücut yabancı mikroorganizmalara maruz kaldığında ya da aşı yoluyla edinilir.

• Doğal bağışıklık vücuda giren her mikroorganizmaya aynı tepkiyi verir, hafıza yeteneği yoktur; kazanılmış bağışıklık her bir mikroorganizma için ayrı antikor üretir ve aynı mikroorganizmayı tekrar tanımasını sağlayan hafıza yeteneği vardır.

• Doğal bağışıklık dış tehditlere karşı her zaman hazırdır ve tepkisi hızlıdır; kazanılmış bağışıklık ilk istilaya karşı etkili değildir, tepkisi oldukça yavaştır.

• Doğal bağışıklık tepkisi kendi kendine gelişir, herhangi bir uyaran gerekli değildir; kazanılmış bağışıklığın tepki vermesi için doğal bağışıklığın uyarısına ihtiyacı vardır.^4,7,8

Bağışıklık sisteminin zayıflamasına neden olan faktörlerden biri olan stres ile bağışıklık sistemi arasındaki ilişki hakkında daha detaylı bilgiler için “Stres ve bağışıklık sistemi arasındaki ilişki” yazımızı inceleyebilirsiniz.

Not: Bu metin tüketicileri konu özelinde objektif bir şekilde bilgilendirme amaçlı yazılmıştır.